Η συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης περιλαμβάνει έργα ζωγραφικής, σχέδια, χαρακτικά και κατασκευές που καλύπτουν την περίοδο από το μεσοπόλεμο έως σήμερα. Ένας σημαντικός αριθμός από αυτά έχει παραχθεί στις δεκαετίες του ΄60 και του ΄70, ενώ στο σύνολο των έργων κυριαρχούν οι αναπαραστατικές τάσεις.
Αίθουσα: Αναπαράσταση και μοντερνισμός
Κοινό γνώρισμα των έργων της κατηγορίας αυτής είναι η έλξη των καλλιτεχνών για την εικαστική αποτύπωση του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος. Η φύση, η ανθρώπινη μορφή, το προσφυγικό και το νεότερο αστικό τοπίο, καθώς και κρίσιμες στιγμές της ελληνικής ιστορίας συνιστούν τις θεματικές αφορμές, με τις οποίες θα έρθει σε επαφή ο θεατής.
Η καταγραφή της φυσικής αφετηρίας από τους ζωγράφους και χαράκτες της ενότητας φέρει με ποικίλους τρόπους και σε διαφορετική έκταση τη γόνιμη επίδραση του μοντερνισμού. Οι καλλιτέχνες αντλούν από την υπαιθριστική-ιμπρεσιονιστική παράδοση, τις κατακτήσεις των μεταϊμπρεσιονιστικών ρευμάτων, το μεσοπολεμικό ελληνοκεντρικό μοντερνισμό και τη μεταπολεμική φωβιστική ενδυνάμωση του χρώματος. Με την απομάκρυνση από τον ακαδημαϊκό ρεαλισμό, την εκφραστική αναγωγή του σχεδίου, τον εμπλουτισμό της χρωματικής κλίμακας, την προβολή του υλικού και της γραφής του καλλιτέχνη, τα έργα της ενότητας αυτής προτείνουν ένα πολύμορφο θέαμα του κόσμου που θεμελιώνεται σε στέρεες ζωγραφικές αξίες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν η Άποψη της Ακρόπολης του Λυκούργου Κογεβίνα, τα χαρακτικά της Κατοχής του Σπύρου Βασιλείου και του Γιώργου Σικελιώτη, η Μάνα με παιδί του Διαμαντή Διαμαντόπουλου, το Απομεσήμερο στο δρόμο του Ιωάννη Γεωργιόπουλου, το Παιδί με πράσινο πουλόβερ του Ανδρέα Βουρλούμη, οι ακουαρέλες του Ορέστη Κανέλλη, το χαμηλόφωνο Τοπίο του Ασαντούρ Μπαχαριάν και ο Νεροχύτης του Σεραφείμ Μπάκουλη. Από την πλευρά των νικαιωτών καλλιτεχνών αξίζει να γίνει λόγος για τις ακουαρέλες και την ελαιογραφία του Γρηγόρη Τουφεξιάν με θέμα την προσφυγική Κοκκινιά, την ξυλογραφία με το νησιωτικό Τοπίο του Δημήτρη Τηνιακού και το Αγροτικό τοπίο του ίδιου, μεγάλου μεγέθους σύνθεση ζωγραφισμένη πάνω σε γυαλί.
Αίθουσα: Από την αφαίρεση στη σύγχρονη τέχνη
Τα έργα της ενότητας αυτής προσφέρουν μια επισκόπηση χαρακτηριστικών όψεων της ελληνικής τέχνης από το 1960 έως σήμερα. Καταγράφουν τη μετάβαση από την παραστατική στην αφηρημένη ζωγραφική, καθώς και τις μεγάλες ανατροπές που ακολούθησαν στον εικαστικό χώρο οδηγώντας στον επαναπροσδιορισμό της έννοιας της τέχνης.
Η αφαίρεση υπήρξε το πρώτο προωθημένο κίνημα της μεταπολεμικής περιόδου που διαδόθηκε στην Ελλάδα και αναδείχθηκε στις αρχές του ΄60 σε αιχμή της πρωτοποριακής τέχνης. Σε ιδεολογικό επίπεδο ταυτίστηκε με τον δυτικό κόσμο και τον εκσυγχρονισμό, γενικότερα, όμως, λειτούργησε για τους νέους καλλιτέχνες της εποχής ως μέσο αμφισβήτησης κατεστημένων αντιλήψεων. Η ανάπτυξή της είχε γόνιμο αντίκτυπο στην ελληνική τέχνη, καθώς συνέβαλε στο να εμπεδωθεί η εκφραστική αυτάρκεια του σχεδίου και του πλαστικού μέσου έναντι του περιγραφόμενου θέματος. Ανάλογη επίδραση άσκησε και σε παραστατικούς καλλιτέχνες, οι οποίοι, χωρίς να καταργήσουν το θέμα, περιόρισαν το περιγραφικό και αφηγηματικό στοιχείο. Μεταξύ των έργων της συλλογής, η Ελευθερία του Ηλία Φέρτη, οι Αγωνιστές του Γιώργου Βογιατζή και η Εικόνα Νο 1 του Δημήτρη Μπούτσικου είναι τέτοιες περιπτώσεις.
Είναι ενδιαφέρον ότι η αφαίρεση και η προχωρημένη αφαιρετικότητα εκπροσωπούνται στη Δημοτική Πινακοθήκη κυρίως από γυναίκες ζωγράφους. Με σημαντικότερο παράδειγμα το έργο Η θύελλα έρχεται της Γιάννας Περσάκη, σε ανάλογη κατεύθυνση κινούνται τα έργα των Σελέστ Πολυχρονιάδη, Μαρίας Σπέντζα και Μαργαρίτας Λογοθέτη-Τζεγιάννη. Αν συνυπολογίσει κανείς ότι οι σύγχρονοί τους άνδρες καλλιτέχνες που εκπροσωπούνται στη συλλογή εκφράζονται παραστατικά με τρόπους που ανάγονται στο πρώτο μισό του αιώνα, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι μέσω της υφολογικής επιλογής τους, και παρά το γεγονός ότι τα περισσότερα των έργων αυτών χρονολογούνται στη δεκαετία του ΄70, οι συγκεκριμένες ελληνίδες ζωγράφοι διατυπώνουν μέσω των δωρηθέντων έργων τους μια έμφυλη δήλωση καινοτομικής καλλιτεχνικής ταυτότητας.
Την ίδια περίοδο, οι βαθιές κοινωνικές, οικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές που άλλαξαν τη μορφή του ανεπτυγμένου δυτικού κόσμου είχαν σημαντικό αντίκτυπο στο χώρο της τέχνης. Πολλοί νέοι καλλιτέχνες αναζήτησαν τα εκφραστικά τους μέσα στο σύγχρονο πολιτισμό. Τα βιομηχανικά αντικείμενα, τα νέα υλικά και η μηχανικά αναπαραγόμενη εικόνα έγιναν τα νέα εργαλεία τους. Εργαλεία που επιλέγονται πρώτιστα για τις νοηματικές συνδηλώσεις τους, τις πολλαπλές σημαίνουσες αναφορές τους στο μεταπολεμικό κοινωνικοοικονομικό και ιδεολογικό περιβάλλον. Τα έργα των Γιάννη Γαΐτη, Ιάσονα Μολφέση, Νίκου Κεσσανλή, Παύλου (Διονυσόπουλου) και Χρύσας Ρωμανού αποτυπώνουν αυτό τον καλλιτεχνικό προσανατολισμό.
Δίπλα στις μεγάλες αυτές τομές η ζωγραφική καταθέτει τον δικό της δημιουργικό λόγο. Άλλοτε ρεαλιστική και άλλοτε αφαιρετική, συνδιαλέγεται με το παρόν με ανανεωμένη παραστατικότητα και αφήγηση και νέους μορφοπλαστικούς τρόπους. Οι Νέοι του Γιώργου Βακιρτζή, η Καρέκλα-Καπέλο του Λευτέρη Κανακάκι, το Σακάκι του Σωτήρη Σόρογκα, τα Μέθανα της Στέλλας Ανδρουλιδάκη και οι πολύ πιο πρόσφατες συνθέσεις του Γιώργου Λαζόγκα, της Ντίνας Μπαλονά και της Ρενάτα Μένις δείχνουν το ανεξάντλητο της ζωγραφικής γραφής.
Η περιήγηση του επισκέπτη ολοκληρώνεται με οπτικά και νοητικά ερεθίσματα που βασίζονται στη χρήση της τεχνολογίας, με τη μορφή που παίρνει στα έργα των Μιχάλη Κατζουράκη, Θανάση Τότσικα και Νίκου Τρανού. Οι ποικίλοι εκφραστικοί τρόποι της σημερινής καλλιτεχνικής παραγωγής αναδεικνύουν μια διευρυμένη αντίληψη για το ρόλο της τέχνης, απευθύνοντας την ίδια στιγμή προς το θεατή προβληματισμούς που γεννά ο σύγχρονος κόσμος.
